Voeding voor je immuunsysteem – deel 1

/0 Reacties/in , , , /door

Bacteriën, virussen, schimmels en parasieten….. het zijn allemaal beesten waar je behoorlijk ziek van kunt worden. Met de huidige pandemie is dat in ieder geval voor de virussen weer even heel erg zichtbaar. Om ons te beschermen tegen dit soort gedoe-gevende beesten hebben wij een ontzettend complex en ingenieus systeem van afweer: ons immuunsysteem.

Maar hoe werkt ons immuunsysteem nu eigenlijk en is er ook specifieke voeding die dit systeem nodig heeft om zo goed mogelijk haar werk te doen? Deze vraag krijg ik sinds het begin van de pandemie steeds vaker. Laten we er daarom eens dieper samen induiken. Omdat er zoveel over te vertellen is, deel ik dit blog op in 2 delen.

In deel 1, die je nu leest, leg ik je iets meer uit over de werking van het immuunsysteem. In deel 2, dat volgende week uitkomt, zoom ik in op de verschillende voedingsstoffen die nodig zijn ter ondersteuning van je immuunsysteem en in welke voeding je die kunt vinden.

Waaruit bestaat het immuunsysteem?

Ons immuunsysteem is een combinatie van cellen en weefsels die samen zorgen voor de afweer tegen ziekmakende beesten. Het bestaat uit heel veel verschillende onderdelen.

De eerste afweer wordt gevormd door wat we je fysieke lichaamsbarrières noemen. Dat zijn onder andere de slijmvliezen in je neus, mond, darm, longen, vagina en urinewegen. Ook in je gewrichten zit vocht dat als barrière werkt tegen ‘gedoe’ van buiten. Het doel van deze barrière is om als een echte grenspost te bepalen wat en wie er wel en niet het lichaam in mag komen. Het is heel belangrijk dat deze barrière goed werkt, want wat niet binnenkomt, hoef je er ook niet uit te werken. Simpel.

Als er dan toch iets is binnengekomen dat je daar liever niet hebt, zoals een virus of bacterie, dan komt een ander deel van je afweersysteem in actie. Meestal is dat je aangeboren immuunsysteem. Dit deel van het immuunsysteem heb je – de naam zegt het al – bij geboorte al. Net als je barrières overigens, daar word je ook mee geboren. Het is een heel snel, maar beetje grofstoffelijk systeem. Vaak heel effectief maar een beetje lomp en het laat vaak wat schade achter in je lijf.

Als het aangeboren immuunsysteem het probleem niet opgelost krijgt, dan roept het de hulp in van het verworven immuunsysteem. Dit deel van je immuunsysteem ontwikkel je als kind gaandeweg doordat je bloot wordt gesteld aan allerlei beesten waar je ziek van wordt. Het verworven immuunsysteem is wat trager, maar veel genuanceerder. Een belangrijk onderdeel van dit systeem is dat het ook een geheugenfunctie heeft. Het slaat dus alle info op die het bij de immuunreactie heeft verzameld, zodat je de volgende keer als dit beest binnenkomt, veel sneller kunt reageren en je er dus niet of veel minder ziek van wordt.

Het aangeboren en het verworven immuunsysteem werken als het goed is fijn samen en zorgen er zo voor dat je zo snel mogelijk weer opknapt en het beest onschadelijk is gemaakt.

Een actief immuunsysteem kost heel veel energie

Als je immuunsysteem actief wordt, dan trekt het gigantisch aan je energievoorraad. Je merkt dat ook omdat je ineens de hele dag gierende honger hebt, zonder dat je daar zelf een aanleiding voor ziet. Je bent dan vaak ook moe en voelt dat er ‘iets’ op de achtergrond aan de hand is.

Als dat ‘iets’ meer tijd vraagt, dan krijg je de behoefte om toch maar in bed te gaan liggen. Plotseling is je honger dan ook weg. Je wilt niet eten en vooral slapen. Op deze manier spaart je lichaam energie uit. Het verteren van eten kost namelijk ook energie, net als het gebruiken van je hersenen. Als het immuunsysteem echt met iets aan de slag moet, dan moet alle beschikbare energie daarheen. Dus: ga maar lekker slapen (lees: verbruik zo min mogelijk energie aan op dat moment minder belangrijke dingen) en eet even niets (lees: verspil geen energie aan het verteren van je eten).

Het immuunsysteem heeft voedingsstoffen nodig

Wil het immuunsysteem zo goed mogelijk haar werk kunnen doen, dan heeft ze daarvoor niet alleen energie nodig, maar ook allerlei voedingsstoffen.

De energie voor het immuunsysteem moet komen uit glucose, eiwitten en vetten. Die kun je uit je eten halen, maar in je lichaam heb je hiervan ook behoorlijke voorraden opgeslagen (in je vetweefsel en in en om je spierweefsel). Als je echt ziek in bed ligt, dan gebruikt het immuunsysteem vooral glucose als energiebron. Het lijf spreekt dan je voorraden aan. Ook je voorraden eiwitten (lees: je spieren) worden dan aangesproken (lees: afgebroken) om glucose uit te maken voor het immuunsysteem.

De voedingsstoffen die het immuunsysteem nodig heeft om goed te kunnen werken, zijn (ook weer) eiwitten en vetten. Daarnaast zijn verschillende vitamines en mineralen nodig. De eiwitten en vetten zijn bijvoorbeeld nodig om meer immuuncellen te kunnen maken. Ook zijn ze nodig om de communicatiestoffen te maken die de verschillende immuuncellen gebruiken bij de afweerreactie. Allerlei immuuncellen werken in een immuunreactie namelijk samen. Om die samenwerking goed te laten verlopen is het wel fijn als ze een beetje met elkaar praten. Elkaar vertellen wat er aan de hand is, wat ze aan het doen zijn en wat ze nodig hebben. Een beetje teamwork dus. Daar zijn eiwitten en vetten voor nodig.

Vitamines en mineralen zijn nodig als hulpstoffen in dit proces. Welke dat zijn en wat gezonde voeding ter ondersteuning van je immuunsysteem is, lees je in deel 2 van dit blog. Dat volgt volgende week. Wil je er zeker van zijn dat je die ook ontvangt? Meld je dan aan om elke week mijn blog te ontvangen.

Dat kun je hier doen: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/aanmelden-voor-meer-inspiratie/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Zin in zoet

/0 Reacties/in , /door

Iets zoets…… hoe lekker is dat? Heel veel mensen zijn er – zonder dat je hun arm ervoor om hoeft te draaien – wel voor te porren. En ook best wel op nagenoeg elk moment van de dag. Verontschuldigend zeggen ze van zichzelf dat ze nu eenmaal een echte zoetekauw zijn. Of dat werkelijk zo is, waag ik te betwijfelen.

Een van de meest voorkomende vragen in mijn praktijk gaat dan ook over deze zoetbehoefte. Hoe kun je daaraan nou het beste gehoor geven? Of mag je nooit meer iets zoets als je je gezondheid probeert te verbeteren met voeding? Om die vraag te beantwoorden, moet je wat mij betreft eerst duidelijk hebben waarom je een zoetbehoefte hebt op het moment dat hij opkomt.

Zoetbehoefte als hongersignaal

De klanten die dit soort vragen stellen over iets zoets, zijn over het algemeen de klanten die bij mij binnen kwamen met een standaard Westers voedingspatroon. Daarmee bedoel ik dat hun voeding zwaar leunt op granen (brood, muesli, cruesli, pasta, rijst, noodles etc) en zuivel (yoghurt, kaas, room) aangevuld met fruit en een (vaak beperkte) portie groenten. Er wordt beperkt iets van vlees of kip gegeten en soms ook wel eens een visje.

Als je dit voedingspatroon gebruikt, dan haal je je energie voornamelijk uit suikers. Die komen dan vooral uit de granen en het fruit. Suikers zijn snel verteerd, dus je hebt al redelijk vlot na de maaltijd weer behoefte aan nieuwe energie. Meestal zo na een uurtje of 2 à 3. En omdat je gewend bent om je energie vooral uit suikers te halen, ontstaat een zoetbehoefte als hongersignaal.

Deze zoetbehoefte is dus een signaal dat je te weinig volwaardige voeding hebt gegeten in je laatste maaltijd.

Zoetbehoefte als gewoonte

Ik krijg ook regelmatig van mijn klanten te horen dat hun zoetbehoefte vooral een gewoonte is. Ze zijn gewend om bijvoorbeeld een koekje bij de thee te nemen of een bakje vla na de avondmaaltijd. Als ik dan adviseer om dat weg te laten, dan is dat even wennen en hebben ze het gevoel iets te missen. Iets gezelligs vooral. En dat snap ik.

Zoetbehoefte als behoefte aan beloning

Een andere vorm van zoetbehoefte is de behoefte aan beloning. Je hebt hard gewerkt of een moeilijk gesprek gevoerd en je hebt daarom wel een koek verdiend of een bonbon. Deze vorm van zoetbehoefte heeft alles te maken met je beloningssysteem. Daarin speelt dopamine een belangrijke rol.

Dopamine is een communicatiestof in je hersenen. Hij zorgt onder andere voor je drive, voor actie. Hij is betrokken bij het zoeken naar en vinden van oplossingen. Het vinden van de oplossing is dan de beloning. Dopamine laat het je hersenen weten als je die oplossing gevonden hebt. In reactie hierop gaan de hersenen endorfines produceren. Endorfines geven jou het voldane gevoel van de beloning.

Het dopaminesysteem draait in onze Westerse manier van leven overuren. Je hebt er al snel meer van nodig. En dan ontstaat dus deze vorm van zoetbehoefte. Vooral donkere chocolade bevat veel dopamine. Die bonbon als beloning is dus heel logisch voor het lijf. Je geeft je lijf het signaal dat de oplossing is gevonden. Alleen die suikers zijn een beetje jammer….

Je zoetbehoefte op een gezondere manier bevredigen

Betekent dit alles nu dat je nooit meer iets zoets mag eten als je met gezonde voeding aan de slag gaat? Zeker niet! Wat wel belangrijk is, is dat je even stilstaat bij het waarom van je zoetbehoefte voordat je deze bevredigd door iets zoets in je mond te stoppen.

Is het honger? Dan moet je de volgende keer bij de maaltijd meer gezonde vetten en eiwitten eten en iets minder granen en zuivel.

Is het een gewoonte? Kijk dan eens of je die ook op een andere manier kunt invullen. Een koekje bij de thee omdat het zo gezellig is, kun je ook vervangen door iets anders dat je gezellig vindt. Bijvoorbeeld je favoriete muziek even opzetten en daar echt even alle aandacht voor hebben. Of samen met je partner of gezin een spelletje doen terwijl je thee drinkt (en geen koekje eet).

Heeft je zoetbehoefte vooral met beloning te maken? Vraag jezelf dan eens af of je niet teveel van jezelf vergt? Waar heb je nou echt behoefte aan? Is het meer rust? Naar het bos gaan of op tijd naar bed? Wat heb je nu echt nodig?

Gezond(er) snoepen

Wil je nou echt gewoon graag eens een keer iets zoets eten? Gewoon omdat het lekker is en het gezellig is als je uitgebreid getafeld hebt? Dan neem je iets dat zoet is, maar ook nog vol zit met volwaardige voeding. Iets dat ook gezonde vetten in zich heeft, zodat je lijf veel minder last heeft van die suikers. En als je dat zoets dan ook nog eens aansluitend aan een van je maaltijden neemt, dan ben je helemaal spekkoper! Je bloedsuikerspiegel, insulinehuishouding en je energiehuishouding zijn je oprecht dankbaar als je dat doet.

Wat denk je van een stukje zoete aardappel brownie bij de thee of blauwe bessen vulkaantjes als toetje? Of een stukje appeltaart zonder granen omdat je iets te vieren hebt?

Met succes je voeding aanpassen

Wil jij meer weten over hoe je met succes je voeding aanpast? Download dan mijn gratis e-book ‘3 tips om met succes je voeding aan te passen’ compleet met een lijst met voeding die allemaal past binnen de orthomoleculaire / kPNI aanpak.

Aanmelden om het e-book te downloaden doe je hier: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/3-tips-om-met-succes-je-voeding-aan-te-passen/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Ontbijten zonder granen en zuivel

/0 Reacties/in , /door

Voor veel van mijn klanten is het aanpassen van hun ontbijt het meest lastig. Vaak eten ze al jaren elke ochtend zo ongeveer hetzelfde en veelal is dat een boterham met beleg of iets met zuivel. En als ze dan over moeten schakelen naar een ontbijt waarin dat allebei niet in zit, dan snap ik heel goed dat je dan even achter je oren moet krabben.

Er zijn alleen heel veel mogelijkheden als je even uit je bubbel van de boterham of de yoghurt stapt en daarover wil ik het met je hebben in deze blog.

Brood zonder granen

In de winkel kun je verschillende glutenvrije broodvarianten of -mixen kopen. Je zou denken dat dit een geweldig alternatief is voor je oude vertrouwde boterham. En dat is het vaak ook qua smaak en textuur. Maar als je kijkt naar wat je dan eet, dan ben je wat mij betreft niet zoveel opgeschoten. Het is alleen duurder geworden en je lijf heeft er niks mee gewonnen.

Veel van die broden en mixen zijn namelijk gemaakt met maïszetmeel. In maïs zit een eiwit dat zo erg lijkt op gluten, dat je lijf het verschil nauwelijks merkt. Het is dus niet echt glutenvrij. Daarnaast zijn dit soort broden en mixen vaak rijk aan rijstzetmeel (een graan, dat vaak arsenicum bevat) en aardappelzetmeel. En al dat zetmeel voedt de darmflora die je liever niet teveel hebt en zorgt daarnaast meteen voor gedoe in je bloedsuikerspiegel. Een slecht idee dus die winkel-alternatieven.

Wat je wel kunt doen is zelf een alternatief brood maken van kokosmeel, amandelmeel en eventueel een beetje boekweitmeel. Als je er dan ook nog wat groenten aan toevoegt, dan sla je twee vliegen in één klap. Je hebt iets dat lijkt op brood en kan worden belegd zoals de oude vertrouwde boterham dat kan. Bovendien geef je goede vezels voor je darm mee in de vorm van de groenten en de kokosmeel. En als je iets maakt met amandelmeel dan heb je mooie vetten in je brood die zorgen voor een stabiele bloedsuiker en energieniveau.

Probeer mijn pompoenfocaccia eens of mijn groentebrood.

Yoghurt zonder zuivel

De tijd dat je voor yoghurt afhankelijk was van zuivel is echt wel voorbij. Je kunt van allerlei soorten plantaardige ‘melk’ yoghurt maken en zelfs in de winkel kopen. Zelf word ik heel blij van kokosyoghurt en dat kun je heel makkelijk zelf maken.

Als je er dan iets van fruit bij doet en wat gemengde (in de oven) geroosterde noten en misschien nog wat zaden dan heb je een heerlijk en voedend ontbijt. Door meer eiwitten en vetten in je ontbijt te doen, begin je de dag met een stabiele bloedsuikerspiegel. Dat geeft rust in het lijf en energie voor jou.

Ontbijten met groenten en eiwitten

Een ontbijt zonder iets dat lijkt op een boterham of yoghurt, is een ontbijt waarin je gewoon iets van groenten en eiwitten eet. Liefst aangevuld met wat gezonde vetten voor voldoende energie. Dus maak eens een roerei van 2 tot 3 eieren, aangelengd met wat kokosmelk en op smaak gebracht met kruiden die je lekker vindt voor je het gaat bakken. Zelf vind ik uienpoeder echt zalig in mijn roerei. Doe daar wat losse groenten bij en een halve avocado. Die groenten kunnen rauw zijn of ook roergebakken.

Of eet een restje van je avondeten van de dag ervoor en doe daar wat eitjes bij en wat extra vierge olijfolie over. Ik weet zeker dat jouw dag met veel meer energie begint dan wanneer je een boterham of wat yoghurt met cruesli eet. Bovendien heb je van dit ontbijt ook veel langer plezier. Je honger blijft uren weg.

Niet ontbijten

Tja, en dan heb je ook nog de volledig graan- en zuivelvrije optie van niet-ontbijten. Want als je ’s ochtends wakker wordt en je hebt nog totaal geen honger, waarom zou je dan gaan eten? Je gaat toch ook geen boodschappen doen als je voorraadkast nog vol is?

Over vasten heb ik al eerder een blog geschreven. Het is een hele mooie methode om rust te brengen in je lijf en om het lijf te kans te geven om dingen op te ruimen en te hergebruiken. De hele dag door gaat er van alles kapot in je lijf namelijk. Dat materiaal kan hergebruikt worden voor andere dingen, om energie te maken bijvoorbeeld. Je lijf gaat daartoe alleen niet over als jij continu nieuw materiaal in de vorm van eten aanvoert. Dus af en toe even een maaltijd overslaan is heel gezond.

Mijn 7 beste ontbijtrecepten

In de afgelopen jaren heb ik heel wat ontbijtrecepten ontwikkeld. De ene zo mogelijk nog lekkerder dan de andere. Mijn 7 beste recepten heb ik speciaal voor jou gebundeld in mijn e-boek ‘Ontbijt zonder granen of zuivel’. Ze zijn allemaal echt verschillend. Dus voor ieder wat wils. Bovendien kun je zo elke dag van de week met een ander ontbijt starten. Hoe fijn is dat? Je hebt immers niet elke ochtend zin in hetzelfde toch?

Aanmelden om het e-book te downloaden doe je hier: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/ontbijt-zonder-granen-of-zuivel/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Gezellig snacken voor de buis

/0 Reacties/in , , , /door

Vroeger keek ik elke zaterdagavond naar Eigen Huis en Tuin. Geweldig vond ik dat. Ik sloeg geen aflevering over. Wat het mede zo gezellig maakte was dat we dan ondertussen een soort tapas-achtige maaltijd aten. De salontafel stond vol met allerlei hapjes en al knabbelend keken mijn partner en ik dan naar allerlei klussen in en om het huis.

We hadden zelfs een heuse term voor wat we op dat moment aten. Dat was ons ‘Eigen Huis en Tuin-menu’. Het bestond uit afbak-stokbrood, franse kaasjes, tomatensalade, gehaktballetjes in tomatensaus van Mora (ja, heus!) en als toetje chocolademousse. Geweldig vond ik dat.

Later, toen ik mijn voeding ging aanpassen en granen, zuivel en kant-en-klaar dingen uit mijn menu verdwenen, ging ook de traditie van het Eigen Huis en Tuin-menu op de schop. Ik werd daarbij geholpen door de programmamakers zelf die de presentatoren van het programma veranderden en toen was voor mij de magie eraf.

Maar waarom vertel ik je dit nu?

Heel veel mensen eten met enige regelmaat ‘gezellig’ of uit gemak voor de buis. Dat lijkt een hele onschuldige gewoonte. Recent wetenschappelijk onderzoek laat echter iets anders zien. En daarover wil ik het graag met je hebben.

Honger en verzadiging

Als alles een beetje goed werkt in je lichaam, dan krijg je op enig moment een signaal van het lijf dat wij ‘honger’ noemen. Het is de boodschap van je lichaam dat je iets in je mond moet gaan stoppen. Het liefst iets zinnigs. Iets met lekker veel verschillende voedingsstoffen erin. De meeste mensen geven gehoor aan dit signaal. Ze gaan iets eten. Of dat voeding of vulling is, hangt er nog een beetje van af, maar de bedoeling is meestal goed.

Als je gaat eten, dan geeft je lichaam op enig moment ook weer aan wanneer het wel weer genoeg is geweest. Het signaal dat je moet stoppen met eten. Dat noemen we het verzadigingsgevoel. De hormonen insuline en leptine spelen hierbij een hele belangrijke rol.

Wat blijkt nu?

Het effect van eten terwijl je TV kijkt

Eten voor de buis verstoort het verzadigingsgevoel. Dat heeft ermee te maken dat het TV programma dat jij kijkt om jouw aandacht vraagt. Die aandacht geef jij er ook aan. Je lichaam registreert dit en denkt dat jij dus iets belangrijks aan het doen bent. Alle aandacht gaat er immers naar toe.

Het gevolg is dat het lichaam andere signalen waar je eigenlijk iets mee zou moeten doen even voor je wegfiltert. Zo kun je ongestoord dat belangrijke ding doen waar je mee bezig bent. Alleen jammer dat dat belangrijke ding alleen maar een TV programma is, dat meestal helemaal niet zo belangrijk is.

Een van de signalen die het lichaam even voor je weg neemt, is het signaal dat je genoeg gegeten hebt. Het gevolg van eten terwijl je TV kijkt is dus, dat jij ongewild meer gaat eten dan de bedoeling is, omdat je niet goed meer voelt wanneer het genoeg is geweest. Je verzadigingsgevoel werkt minder goed.

Aandachtig eten is belangrijk

Eten is een belangrijke gebeurtenis voor je lijf. Het zorgt als het goed is voor de juiste voedings- en bouwstoffen om alles een beetje leuk te laten functioneren. Als het lichaam je het signaal geeft dat er voeding in moet, dan is het dus beter om te stoppen met wat je aan het doen bent en alle aandacht te geven aan het maken en eten van je voeding.

Het gevolg is niet alleen dat je beter registreert wanneer je genoeg gegeten hebt, maar je aandacht richten op één ding is ook nog eens heel erg ontspannend. Het brengt je lichaam in dat deel van je zenuwstelsel dat je nodig hebt om je eten te verteren.

En naast registreren dat je genoeg hebt, is het daadwerkelijk verteren van je eten ook best wel een ‘must’. Want alles wat je niet (goed) verteert, kan je lichaam niet gebruiken als bouwstof of als energiebron. Dit onvoldoende verteerde voedsel komt zo de toiletpot in. Je krijgt er hele dure poep van en je lijf komt tekort.

Meer weten?

Zo zie je maar weer dat het bij voeding helemaal niet alleen maar gaat om wat je eet, maar ook om hoe je eet. Ook wanneer je eet is belangrijk als het gaat om je gezondheid. En of je nu darmklachten hebt, overgewicht of iets anders, voeding is een hele belangrijke sleutel naar een oplossing.

Benieuwd wat voeding kan doen om jouw gezondheidsklachten te verminderen? Meld je dan aan voor een gratis online sessie met mij. Dan kijk ik met je mee en krijg je meteen 2 tips speciaal op jouw situatie gericht.

Aanmelden kan hier: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/gratis-sessie-met-minimaal-2-gouden-tips-speciaal-voor-jou/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.