Tag Archief van: FODMAP dieet

Dé manier om een intolerantie voor voeding boven water te krijgen

/0 Reacties/in , , , , , , /door

“De lijst van dingen waar ik een intolerantie voor heb en die ik dus niet meer kan eten wordt zo langzamerhand wel erg lang. Steeds meer voedingsmiddelen lijken af te vallen. Het zou heel mooi zijn om daar door anders te gaan eten en leven invloed op uit te kunnen oefenen…”

Met deze opmerking kwam ze mijn praktijk binnen. En ze is niet de enige. Heel veel vrouwen lopen rond met een toenemend aantal voedingsmiddelen dat klachten geeft. Het resulteert er uiteindelijk in dat eten iets ingewikkelds wordt, want ze reageren zo goed als overal op na een tijdje.

Dé vraag waar deze vrouwen mee zitten is: ‘Hoe krijg ik zicht op welke voeding wel en niet bij mij past?’. Het is een logische vraag. Om die te beantwoorden moeten we eerst weten om wat voor soort reactie het gaat.

Verschillende soorten reacties op voeding

Er zijn grofweg twee soorten reacties op voeding. De eerste reactie is een allergische reactie. Je bent dan allergisch voor een bepaald voedingsmiddel. Denk aan de welbekende pinda-allergie. Zelfs een spoor van pinda kan dan al serieuze en soms zelfs levensbedreigende klachten geven.

Het kan ook zijn dat je op voeding reageert omdat er sprake is van een intolerantie. Denk bijvoorbeeld aan lactose intolerantie die op latere leeftijd (dus na je 4e levensjaar) ontstaat. Je lichaam reageert dan slecht op zuivelproducten maar van een allergie is geen sprake.

De vrouwen die in mijn praktijk binnenkomen met de vraag waarom ze zo reageren op voeding hebben over het algemeen geen last van een allergie, maar van een intolerantie.

Waarom is het zo lastig om te ontdekken voor welke voeding je een intolerantie hebt?

Bij een allergie is het heel eenvoudig om te ontdekken welk voedingsmiddel de boosdoener is. De reactie ontstaat namelijk meestal binnen 2 uur na het eten van het bewuste voedingsmiddel. Bovendien is de reactie vaak heel duidelijk en fors.

Bij een intolerantie is de reactie vertraagd. Hij ontstaat ergens binnen 1-3 dagen na inname van de voeding. De reactie ook veel meer diffuus. Denk aan allerlei soorten buikklachten, vermoeidheid, gewrichtsklachten, huiduitslag, slaapproblemen etc. Het is dus veel lastiger om boven water te krijgen welk voedingsmiddel de boosdoener is. Daarom denken veel vrouwen bij dit soort klachten aan het doen van een voedingsintolerantie test. De vraag is of dat zinvol is.

Heeft het zin om een voedingsintolerantie test te doen?

Hier kan ik heel kort over zijn. Het antwoord is: nee. Het is niet mogelijk om met een dergelijke test betrouwbaar te achterhalen welke voeding wel en welke geen reactie geeft. Dit blijkt uit recent (2019) wetenschappelijk onderzoek.

Hierin hebben de onderzoekers mensen een voedingsintolerantie test afgenomen. Hieruit bleek dat er geen intoleranties waren. Vervolgens hebben ze deze mensen bekende voedingsallergenen te eten gegeven. Een voedingsallergeen is voeding waarvan bekend is dat veel mensen er een negatieve reactie op krijgen zoals bijvoorbeeld tarwe. En wat bleek? Toen ze met een endoscopie gingen kijken wat er daadwerkelijk gebeurde in het lichaam van de 108 deelnemers zagen ze dat 76 van de 108 deelnemers wel degelijk een negatieve reactie op de geteste voeding had. De onderzoekers concluderen dan ook dat deze testen niet betrouwbaar zijn.

Hoe ontdek je dan wel voor welke voeding je een intolerantie hebt?

Dé gouden standaard voor het identificeren van voedingsintoleranties is het doen van een eliminatie- en provocatie dieet. Een wat…?

Simpel gezegd start je met het uit de voeding halen van alle voeding waarvan bekend is dat deze tot negatieve reacties van het lichaam van een mens kan leiden. Dit is het eliminatie deel van het dieet. Als ik dit doe in mijn praktijk dan zie ik vaak al binnen 2-4 weken gigantisch mooie resultaten, met name bij auto-immuunaandoeningen zoals bijvoorbeeld de ziekte van Crohn of colitis. Het lijf komt tot rust, er is meer energie, klachten nemen af.

Daarna ga je volgens een bepaald protocol de voeding die uit het menu is gehaald een voor een weer herintroduceren. Dit is het provocatie deel van het dieet. En dan geeft het lichaam heel duidelijk aan welke voeding oké is en welke niet. Voeding die niet oké is geeft klachten. Dat deed deze voeding eerder ook al, maar omdat er zoveel ‘ruis’ op de lijn was (je at veel meer voeding die je lijf niet zo tof vindt), kon je het signaal niet zo goed horen. Door de ruis weg te halen met de eliminatiefase hoor je bij de provocatiefase beter wat het lijf te zeggen heeft.

Zo ontdek je dus echt welke voeding wel en niet voor je werkt.

Overigens is het niet zo dat je deze voeding dan nooit meer mag eten. Het is namelijk zaak om vervolgens te achterhalen waarom deze voeding klachten geeft, daar iets aan doen en dan opnieuw te testen of het daarna wel lukt om de voeding die klachten geeft te eten. Vaak is dat zo. Maar met de echte grote triggers voor je darmen zoals granen en conventionele zuivelproducten lukt dat lang niet altijd.

Benieuwd of zo’n eliminatie- en provocatie dieet ook slim is om bij jouw klachten in te zetten? Mail me gerust, ik denk graag met je mee.

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Waarom je wel of niet een dieet zou volgen: de 5 meest voorkomende diëten op een rij

/0 Reacties/in , , , , , /door

Recent schreef ik een blog waarin ik aangaf dat ik vind dat je jezelf tekort doet als je aan de slag gaat met je voeding en dit ziet als ‘het volgen van een dieet’. Toch zijn er diëten die zinvol kunnen zijn als therapeutische interventie. Ik zet de 5 meest gebruikte diëten voor je op een rijtje.

Maar voor we hierin duiken is het goed je het volgende te realiseren.

Een dieet is een tijdelijke interventie met een specifiek doel

Een dieet zet je in omdat je een bepaald gezondheidseffect wilt bereiken. Als het effect bereikt is, verlaat je het dieet weer kalm aan en ga je op zoek naar het voedingspatroon dat bij jou past. Dat is het voedingspatroon waarbij jij geen klachten hebt en gewoon lekker in je vel zit. Want dat is waar het voor mij om draait bij het inzetten van een dieet.

Met het tijdelijk volgen van een dieet krijgt je lijf rust. Zo ontstaat ruimte om aan de onderliggende oorzaken van je klachten te werken. Zodra je dat met succes gedaan hebt, heeft het dieet haar functie gediend. Dan kun je (en moet je wat mij betreft) voeding die in het dieet geen plaats had gaan herintroduceren om tot een zo volwaardig mogelijk voedingspatroon te komen.

1. FODMAP dieet

Bij het FODMAP dieet haal je voeding die rijk is aan bepaalde vezels (aan FODMAP-vezels) uit het menu. Dit kan heel veel rust brengen in de darmen, vooral als je last hebt van forse darmklachten, zoals opgeblazen gevoel, winderigheid, wisselende ontlasting die vaak gepaard gaat met diarree en/of obstipatie. Een aandoening waarbij het FODMAP dieet vaak wordt ingezet is bijvoorbeeld het prikkelbaredarmsyndroom.

Wat mij betreft is het FODMAP dieet een zeer tijdelijke maatregel die je zeker niet langer dan 4-6 weken inzet. Met het FODMAP dieet eet je namelijk heel weinig voedingsvezels. Dat geeft weliswaar rust in een darm met een verstoord microbioom, maar is geen oplossing omdat het microbioom vezels nodig heeft om te groeien en in balans te zijn. Een microbioom dat uit balans is, zoals bij het prikkelbaredarmsyndroom, raakt door het langdurig volgen van het FODMAP dieet nog meer uit evenwicht. Op de langere duur nemen je klachten dan toe.

Over de zin en onzin van het FODMAP dieet schreef ik daarom al eerder deze blog.

2. Ketogeen dieet

Bij een ketogeen dieet beperk je de inname van koolhydraten uit granen, aardappels, bepaalde groenten en fruit. De nadruk bij het ketogeen dieet ligt op het eten van vetten aangevuld met een passende hoeveelheid eiwitten en beperkt groente en nog beperkter fruit. Het gevolg van een ketogeen dieet is dat je lichaam in de vetverbranding terechtkomt, althans als het goed is.

Bij de verbranding van vetten komen ketonen vrij en dat is een geweldige brandstof voor je brein. Mensen met problemen in het brein, maar ook mensen met overgewicht waar niets helpt, kunnen baat hebben bij een ketogeen dieet. Maar ook bij migraine, fibromyalgie en andere chronische aandoeningen kan het ketogeen dieet nuttig zijn.

Een ketogeen dieet bevat weinig vezels en heeft daarmee effect op het microbioom, alhoewel uit de wetenschap nog niet goed duidelijk is of dit effect positief of negatief is. Een ketogeen dieet wijkt wel fors af van de voedingspatronen van de mensen om je heen, wat het voor veel mensen ook een lastig dieet maakt om langdurig vol te houden. Maar als breekijzer en bij bepaalde aandoeningen kan het heel mooi werken.

3. Eliminatiedieet

Bij een eliminatiedieet haal je alle voeding die moeilijk is voor de darmen en/of die een immuunreactie kan uitlokken uit het menu. Dit is een pittige interventie maar meestal heb je heel snel resultaat in de zin van fors minder klachten. Dat is logisch want je darmen en daarmee de rest van je lijf krijgt rust. Het eliminatiedieet werkt wonderen bij inflammatoire darmziekten zoals de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa. Maar werkt ook heel mooi bij andere auto-immuunziekten.

Zodra er rust in het lichaam is, ga je bij het eliminatiedieet kalm aan en volgens een bepaald protocol voeding herintroduceren. Zo ontdek je welke voeding wel en niet voor je werkt. Deze aanpak werkt veel betrouwbaarder dan de inzet van voedingsintolerantie testen (IgG-testen).

Het nadeel van het eliminatiedieet is dat het een pittige interventie is en vraagt om een forse commitment om te ontdekken wat voor jou wel of niet werkt qua voeding. Uiteraard altijd in combinatie met het aanpakken van de onderliggende oorzaken van het ontstaan van auto-immuunziekten. Want hoe meer je die oorzaken kunt wegnemen, hoe meer voeding je kunt herintroduceren.

Het FODMAP dieet is een vorm van een eliminatiedieet, maar niet elk eliminatiedieet valt onder de noemer FODMAP dieet.

4. Rotatiedieet

Bij een rotatiedieet eet je in beginsel alle voeding maar mag je elk voedingsmiddel maar eenmaal per 3-4 dagen eten. Je gaat hierdoor zeer gevarieerd eten en dat brengt rust in je lichaam. Eventuele voeding die je lijf triggert eet je veel minder en bij sommige mensen is deze aanpak voldoende om nauwelijks klachten te hebben. Bovendien ga je zo gevarieerd eten dat je het microbioom hiermee goed ondersteunt. Dat is belangrijk want een verstoord microbioom is meestal  een van de onderliggende oorzaken van chronische klachten.

Vooral bij voedingsintoleranties kan een rotatiedieet haar nut bewijzen, hoewel een eliminatiedieet daar wel meer duidelijkheid geeft. Het nadeel van het rotatiedieet is dat je goed moet nadenken over wat je wanneer gegeten hebt omdat er tussen de inname steeds 3-4 dagen moet zitten.

5. Histamine-arm dieet

Een histamine-arm dieet is ook een vorm van een eliminatiedieet. Bij dit dieet elimineer je zo ver als nodig is voeding die histamine bevat of vrijgeeft. Histamine kan bij daarvoor gevoelige mensen heel veel klachten geven, denk maar eens aan hooikoorts, astma, urticaria, systemische jeuk, hartkloppingen en nog veel meer.

Ook voor het histamine-arm dieet geldt dat het je lichaam hiermee rust geeft, zodat herstel kan plaatsvinden. Hiervoor is het wel nodig dat je de onderliggende oorzaken van jouw gevoeligheid voor histamine aanpakt. Hierover schreef ik al eerder deze blog.

Wel of niet een dieet?

Met al deze dieetvormen kan ik je in mijn praktijk helpen, maar het allerliefst help ik je ontdekken wat jou echt voedt. Welke voeding hoort daarbij en welke liever niet of niet zo vaak.

Heb jij wel eens een dieet gevolgd en wat waren jouw ervaringen??

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Het FODMAP dieet is een slecht idee bij prikkelbaredarmsyndroom

/0 Reacties/in , , , /door

Vorige week sprak ik een hele leuke, ondernemende jonge vrouw. Ze had het ontzettend goed voor elkaar: leuke partner, geweldige baan en een tof nieuw huis waar ze helemaal gelukkig van werd. So far so good. Er was wel nog een ding dat niet zo lekker ging maar daar had ze mee leren leven. En dan ben ik natuurlijk geïntrigeerd. Dus ik vroeg haar: Wat is dat ene ding?

Het bleek dat deze prachtige vrouw heel veel last had van het prikkelbaredarmsyndroom. Dat vergalde haar plezier regelmatig behoorlijk. 

🍏 Dan had ze buikpijn en wisselende ontlasting. 

🍏 Was ze weer moe. 

🍏 Kon ze niet doen wat ze eigenlijk graag wilde.

Het FODMAP dieet is geen oplossing bij prikkelbare darmen

Ze vertelde me dat ze bij een diëtist was geweest. Die had haar op het FODMAP dieet gezet. Dat was een hele uitdaging geweest. Op mijn vraag of het had geholpen lachte ze een beetje als een boer die kiespijn heeft. Als ze heel eerlijk was, voelde ze zich beter nu ze weer gestopt was met het FODMAP dieet. En haar darmen leken het ook weer wat beter te doen.

Maar een oplossing voor haar klachten had ze nog niet gevonden helaas. Terwijl die oplossing er wel is.

Prikkelbaredarmsyndroom vraagt om een totaal oplossing

Prikkelbaredarmsyndroom vraagt om een totaal oplossing en een compleet andere aanpak dan normaal wordt geadviseerd. Die aanpak begint voor mij met twee dingen:

  1. stoppen met het stempel ‘prikkelbaredarmsyndroom’ plakken op darmklachten. 
  2. het FODMAP dieet niet bij elke darmklacht die we niet meteen begrijpen inzetten.

Het prikkelbaredarmsyndroom is wat mij betreft een nietszeggend etiket dat geplakt wordt op een heel scala aan darmklachten die verband houden met een wisselend ontlastingspatroon. Het is een verlegenheidsdiagnose. Het zegt alleen maar: jouw darmen reageren overgevoelig maar we weten niet waarom.

Wat heb je daar nu aan? Hoe is dat helpend?

Bovendien doet het behoorlijk afbreuk aan de mogelijkheid om van je klachten af te komen. Als je eenmaal dit stempel hebt gekregen, dan is de stap naar ‘oh, dan moet ik hiermee leren leven’ niet meer zo groot. En dat staat aan je herstel in de weg.

Hoe los je prikkelbaredarmsyndroom op?

Want er is wel degelijk iets te doen aan prikkelbaredarmsyndroom. Vaak ligt er een verstoring van het microbioom onder. Er zijn te weinig van de good guys en teveel van de bad guys. En dan helpt het op de lange duur niet om de voeding waar de good guys van gaan groeien (groenten en fruit waar FODMAP’s in zitten) uit het menu te halen. Dat verstoort de balans nog veel meer.

Prikkelbaredarmsyndroom vraagt om een aanpak die gericht is op jou als compleet mens. Met alles dat erbij hoort:

  • vertering en darmen,
  • hormonen,
  • energiehuishouding,
  • brein en psyche,
  • slaap en ontspanning.

Dit heeft allemaal effect op hoe je darmen reageren. In mijn Gezonder, energieker en beter in je vel traject kijk ik daarom naar al deze onderdelen. Het kan niet anders wil je een blijvende oplossing bereiken. En natuurlijk moeten we naar voeding kijken en echte darmtriggers even uit het menu halen. Maar dat is iets anders dan standaard alle voedingsvezels schrappen.

Heb jij last van prikkelbare darmen? Download dan mijn gratis e-boek ‘Lekker in je vel zonder darmklachten’ en krijg meteen meer grip op je klachten.

Dat kun je hier doen: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/lekker-in-je-vel-zonder-darmklachten/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

De zin en onzin van het FODMAP dieet

/0 Reacties/in , , /door

Als je al een hele tijd last hebt van je darmen en je zoekt een beetje online naar mogelijke oplossingen, dan ben je het FODMAP dieet waarschijnlijk tegengekomen. Ik zie in mijn praktijk steeds meer vrouwen die dit dieet zijn gaan volgen. In het begin was dat een groot succes en werden de klachten fors minder….. om na een tijdje terug te komen, maar dan als reactie op niet-FODMAP voeding. Het gevolg is dat deze vrouwen totaal niet meer weten wat ze nu nog en wel niet meer kunnen eten. Eten wordt zo een hoop gedoe.

Wat zijn FODMAP’s en waarom geven ze gedoe?

FODMAP’s zijn hele kleine stukjes koolhydraat (suikers) die in normale voeding zit. Normaal wordt voeding opgenomen in het lichaam vanuit de dunne darm naar het bloed. Deze FODMAP’s laten zich echter nauwelijks tot niet opnemen in de dunne darm. Het gevolg is dat ze in de dikke darm terechtkomen.

In de dikke darm worden deze FODMAP’s opgesnoept door je dikke darmflora. Dit opsnoepen heet ook wel fermenteren. Bij dit fermenteren produceren de beestjes in jouw darm melkzuur en gassen. Het zijn die gassen waar je darmklachten zoals winderigheid en een opgeblazen gevoel van krijgt.

Niet alle FODMAP’s worden in de dikke darm verteerd door je darmflora. Het gevolg is dat er onverteerde FODMAP’s achter blijven in de dikke darm. Dit zorgt ervoor dat er meer water in de darm wordt aangetrokken. Meer water in de dikke darm geeft diarree en gedoe in je ontlasting.

Waar zitten FODMAP’s in?

FODMAP’s zijn dus suikers die worden gefermenteerd in je dikke darm. Er zijn 4 verschillende groepen van dit soort suikers: oligosachariden, disachariden, monosachariden en polyolen. Ze komen voor in allerlei verschillende soorten groenten en fruit, maar ook in zuivelproducten, noten en bepaald granen zoals tarwe.

Het zou makkelijk zijn geweest als in de voeding maar maximaal één soort van deze FODMAP-suikers zou zitten. Helaas is dat niet zo. Een voedingsmiddel kan dus veel FODMAP’s van de ene soort hebben en weinig tot geen van de andere soort. Ga er dan maar eens aanstaan om te ontdekken welke FODMAP het probleem voor jouw darm is….

Het FODMAP dieet

Bij het FODMAP dieet worden alle voedingsmiddelen die veel FODMAP’s bevatten en die darmgedoe geven uit het menu gehaald. Dat geeft meestal meteen verlichting van de klachten. Het FODMAP dieet is dus een hele fijne quick win. Je bent snel van je klachten af. Maar let wel: je hebt daarmee de oorzaak van je klachten niet gevonden. Het FODMAP dieet is als het plakken van een pleister op een bloedende wond. Het voorkomt dat er overal bloed op je kleding drupt, maar als de wond moet worden gehecht dan zal die pleister alleen de oplossing niet zijn, snap je?

Je moet dus op zoek naar de oorzaak. Het FODMAP dieet geeft je daar de tijd voor, want het is veel fijner zoeken naar de oorzaak als je niet continu last hebt van je darm en moet hollen naar het toilet.

De oorzaak van FODMAP-klachten

Het is mijn ervaring dat de oorzaak van FODMAP-klachten ligt in een verstoorde darmflora. En daar zit nu net de crux. FODMAP’s zijn namelijk suikers die jouw darmflora nodig heeft om het naar haar zin te hebben in jouw buik. En als dank zorgen jouw darmbeestjes er dan onder andere voor dat jij voldoende energie hebt, maken ze belangrijke vitamines aan en helpen ze bij het afweren van ziekmakende bacteriën, virussen en schimmels.

FODMAP’s heb je nodig om je darmflora op orde te houden. Als je ze uit het menu haalt en verder nergens meer naar kijkt, dan eet je dus te lang te weinig voeding voor je eigen darmflora. Die gaat in reactie hierop achteruit. Het gevolg kan dan zijn dat je steeds meer voedingsmiddelen slecht gaat verdragen. Je hebt immers steeds minder goede flora om de vezels in groenten en fruit voor jou te verteren. Die vezels kun je namelijk niet zelf verteren, dat doet je flora.

Voor mij is het FODMAP dieet daarom een hele zinnige korte termijn oplossing maar een hele onzinnige lange termijnstrategie. Het is namelijk geen oplossing voor de lange termijn. Het geeft meestal alleen maar meer gedoe, tenminste als je niet ondertussen de oplossing opspoort en probeert op te lossen.

Jouw darmgedoe oplossen?

Hoe is het eigenlijk met jouw darm? Doet die zonder morren als een zonnetje haar werk op de achtergrond en heb jij er geen weet van? Of heb je eigenlijk altijd wel een hoop geborrel, gedoe en  gasvorming? Voel je je opgeblazen na het eten en is je ontlasting ook geen feestje?

Dan kan het zinnig zijn om te testen of het FODMAP dieet verlichting geeft van de klachten. Ik werk samen met Sarah van Puurgevoed.nl. Zij geeft workshops om vrouwen te helpen lekker en verantwoord te koken binnen het FODMAP dieet. Je kunt hier zien wanneer de volgende workshop is: https://www.puurgevoed.nl/workshops/fodmap-arm-koken/.

Liever meteen met op zoek naar de oorzaak van jouw klachten en die aanpakken? Boek dan vrijblijvend een gratis online Zicht op herstel-gesprek in mijn agenda in. Dan kijk ik met je mee en krijg je direct zicht op wat er nodig is om tot een blijvende oplossing van jouw klachten te komen.

Aanmelden kan hier: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/even-sparren-over-jouw-gezondheid/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.