Tag Archief van: stress

Chronische darmklachten: De rol van andere dingen dan voeding

Bij chronische darmklachten denk je wellicht als eerste aan ‘iets’ met de voeding. Dat is heel logisch, want de darm is het orgaan waar de voeding wordt verteerd en opgenomen in het lichaam. Met je voeding aan de slag gaan als je chronisch gedoe in je buik hebt, is een logische stap. Toch is het meestal niet de enige stap die gezet moet worden.

Laten we daarom ook eens kijken naar 3 andere belangrijke oorzaken van chronische darmklachten.

Een slechte spijsvertering

Je kunt nog zo volwaardig en uitgebalanceerd eten, als je het niet verteert, dan heb je er niks aan. Een slecht werkende spijsvertering zorgt voor een opgeblazen (vol) gevoel in je maag of darmen, een hoop lucht in je maag-darmkanaal (boeren, winderigheid), buikpijn en slechte (vaak brij-achtige) ontlasting. Het verstoort verder de samenstelling van de darmflora wat weer bijdraagt aan een slechte vertering en meer darmgedoe.

Bij de meeste van mijn klanten is er wel ‘iets’ te doen in de spijsvertering. Dat kan zijn het herstellen van de maagzuurfunctie, zodat vlees, vis, gevogelte en eieren beter verteerd worden en de maag niet meer zo vol aanvoelt. Vaak is het ook nodig om meer ruimte te geven aan de alvleesklier om voldoende enzymen te maken om je eten te af te breken (verteren). En als iemand misselijk wordt van het eten van gezonde vetten, dan is het ondersteunen van de lever om voldoende gal aan te maken nodig.

Dit niet aanpakken maakt het onmogelijk om chronische darmklachten op te lossen.

Chronische stress zorgt voor chronische darmklachten

Om je eten goed te kunnen verteren moet je ook een beetje ontspannen zijn. Het maken van maagzuur, enzymen en gal kun je namelijk alleen maar in ontspannen toestand. Continu aan stress doen, maakt dit onmogelijk. Als jij namelijk aan stress doet, dan denkt je lijf dat je in gevaar bent en dan heeft eten verteren geen prioriteit. Sterker nog, bij stress kan je maag-darmstelsel tot wel 80% minder energie beschikbaar hebben om haar werk te doen. Dan wordt het verteren van een gezonde maaltijd heel lastig.

Bij stress moet je overigens niet alleen denken aan dingen die op je werk of in het verkeer voorkomen. Stress kan ook uit het lichaam zelf voortkomen, omdat daar een aantal processen niet goed verlopen. Een grote bron van stress voor het lichaam is bijvoorbeeld een verstoorde bloedsuikerspiegel, die je herkent aan elke 2-3 uur iets moeten eten.

Ook psychologische of sociale dingen die in jouw leven spelen en die jij niet ‘verteren’ kunt, zijn een bron van chronische stress die aan het spijsvertering in de weg kan staan. Vandaar dat ik bij chronische darmklachten ook altijd naar dit soort stressoren vraag.

Een verstoord darmmicrobioom

Zodra de voeding goed is en de spijsvertering weer functioneert wordt het tijd om naar de darmflora te kijken als oorzaak van chronische darmklachten. Als het goed is, dan heeft de juiste voeding en optimale spijsvertering al een hele hoop verbetering gebracht. Niet alleen in de chronische darmklachten maar ook in de samenstelling van het microbioom. Toch is het bijna altijd nodig om aan dit microbioom extra aandacht te besteden.

In onze westerse manier van leven staat dit darmmicrobioom namelijk fors onder druk. We eten niet de juiste voeding voor onze darmen, we hebben teveel stress, bewegen te weinig en gebruiken veel te veel medicatie (daaronder reken ik ook huis-tuin-en-keuken middelen zoals maagzuurtabletjes en pijnstillers die je bij de supermarkt of drogist zo kunt kopen). Het heeft allemaal een negatief effect op ons microbioom.

De oplossing van chronische darmklachten ligt in kijken naar het geheel

Alleen door naar het geheel van factoren te kijken die belastend zijn voor je darmen kunnen chronische darmklachten echt en blijvend oplossen. Dat heeft tijd nodig en aandacht. Het is niet iets dat je in 6 weken ‘er ff tussendoor bij doet’. Vandaar dat ik in mijn Gezonder, energieker en beter in je vel traject uitgebreid de tijd neem voor mijn klanten om zes maanden samen te werken aan een lijf dat het weer goed doet.

Iets voor jou? Plan dan gerust een gratis Zicht op herstel gesprek in, dan kunnen we kennismaken en kan ik je precies vertellen hoe ik ook jou kan helpen. Aanmelden voor dit gesprek kan hier:

Waarom even stil zijn goed is voor je darmen

We hollen wat af allemaal. We rennen van hot naar her. In een poging om alle ballen in de lucht te houden en alle rollen te vervullen waarvan ooit bedacht is (door wie eigenlijk?) dat wij vrouwen die moeten vervullen. Oh ja, en dan ook graag perfect….

De rol van echtgenote, moeder, zus, dochter, vriendin, buurvrouw etcetera.

Ondertussen moeten we ook carrière maken. Een slimme meid is immers op haar toekomst voorbereid (Ken je die nog..??). En uiteraard zijn we ook de perfecte gastvrouw voor allerlei feestjes en partijtjes die georganiseerd moeten worden.

Er is alleen één probleempje. Iets kleins misschien.

Je darmen….

Darmen en stress gaan niet samen

Jouw arme darmen kunnen niet zo goed tegen al dat gejakker en gejaag. Alsmaar ‘aan’ staan en actief zijn zorgt ervoor dat je in je fight/flight stand staat. Je lijf denkt dat jij in gevaar bent. Het gevolg voor je darmen is helaas funest.

  • Er gaat tot wel 80% minder energie naar je darmen als je ‘aan’ staat. En zonder energie kunnen ze niet goed functioneren
  • Je verteert je eten niet meer goed, want daarvoor moet je ontspannen zijn. Hierdoor komen er onverteerde voedingsresten in je darmen terecht en die verstoren je darmflora
  • Je darmwand wordt verhoogd doorlaatbaar en daardoor neemt je afweer af en ga je met een beetje pech op van alles reageren (voeding, pollen, huisstofmijt, kattenharen)

De gevolgen zijn vaak luid en duidelijk

Door dit alles ontstaat dus allerlei gedoe in je spijsverteringskanaal en darmen. Je ontwikkelt voedingsintoleranties en allergieën. Je ontlasting gaat alle kanten op en je voelt je opgeblazen.

De oplossing vraagt om stilte

Wat nu als je eens even stil wordt. Alleen aandacht geeft aan je lijf. Diep inademt en met een flinke, hoorbare zucht uitademt. Alles even loslaat en tot stilstand komt.

Dan kan je lijf uit de actiestand en in de rest/digest stand komen. Zodat je je eten tenminste kunt verteren. Een groot voordeel hiervan is dat je al die mooie voedingsstoffen dan ook kunt opnemen in je lijf en gebruiken. En daar at je ze volgens mij ook voor.

Bovendien gaat er dan weer energie naar je spijsverteringskanaal en darmen. Kunnen zij herstellen en hun werk weer doen. Kan gedoe in je buik minder worden. En als kers op de taart: als je zo regelmatig eens even stil wordt en voelt, dan voel je meteen waar het allemaal wat minder kan. Waar je rust kunt vinden. Kunt ontspannen. 

Als je daar gehoor aan geeft, kun je stapje voor stapje bouwen aan een leefstijl die bij jou past. Bij jouw lijf. Bij jouw darmen. En als bonus krijg je dan ook nog een pak meer energie dan je nu aan het einde van de dag hebt.

Als je dit zo leest, hoe sta jij er dan eigenlijk voor? Waar kan het wel wat minder en wat zou je dat brengen?

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Helpt yoga bij darmklachten?

Heel veel van de vrouwen die bij mij komen omdat ze hun chronische darmklachten willen aanpakken doen aan yoga. Het is – zoals ze zelf zeggen – vaak het enige dat hen nog een beetje kan laten ontspannen. Ze hebben ook het idee dat als ze regelmatig yoga doen, dat ze minder buikklachten hebben. Zit dat idee alleen in hun hoofd of klopt het dat yoga helpt bij darmklachten?

Het antwoord op deze vraag hangt af van de oorzaak van de darmklachten. Bij de ene oorzaak zal yoga meer effect hebben dan bij de andere oorzaak. Toch durf ik de stelling wel aan dat yoga inderdaad vaak positief effect heeft op darmklachten. Hoe ik dat zie leg ik je in deze blog uit.

Het effect van stress op de darm

In mijn praktijk zie ik heel vaak vrouwen met het prikkelbaredarmsyndroom of anderszins darmen die heel wisselende ontlasting produceren. Als ik met hen praat over wat er zoal speelt (en heeft gespeeld) in hun leven dat effect heeft (gehad) op hun gezondheid, dan hoor ik heel veel behoorlijk stressvolle verhalen. Al die stress heeft via het zenuwstelsel effect op (onder andere) de darmen.

Aan de ene kant komt dat omdat de darmen worden aangestuurd via het zenuwstelsel. De darm heeft zelfs een heel eigen zenuwstelsel dat los van het totale zenuwstelsel kan functioneren. Bij de ene vrouw heeft stress tot gevolg dat ze last van obstipatie krijgt en bij de andere gaat de darmpassage juist heel erg versnellen van stress en ontstaat diarree. De combinatie van obstipatie en diarree komt ook voor. Natuurlijk heb je ook vrouwen die bij stress nog altijd een normale darmwerking hebben.

Aan de andere kant kan stress er ook voor zorgen dat de samenstelling van het microbioom negatief wordt veranderd. Dit kan eveneens effect hebben op hoe je darmen functioneren. Tot slot kun je alleen als je lekker ontspannen bent je eten goed verteren. Slecht verteerde voeding die in de darmen terechtkomt geeft vaak veel ongemak, zoals winderigheid en diarree.

Yoga helpt het zenuwstelsel tot rust komen

Afhankelijk van het soort yoga dat je doet helpt yoga om het zenuwstelsel tot rust te brengen. Dat merk je bijvoorbeeld heel goed na een ontspannen yin les of als je na een actievere yogales in de eindontspanning ligt. 

Yoga omvat zowel het doen van lichamelijke oefeningen (de asanas) als ademhalingsoefeningen (pranayama) en meditatie. Met name van de ademhalingsoefeningen en de meditatie is al veel langer (ook in de wetenschap) bekend dat het ervoor zorgt dat het stresssysteem tot rust komt. Dat brengt het zenuwstelsel tot rust, zodat jij je eten goed kunt verteren en je darm goed kan werken.

Wat je naast yoga nog meer kunt doen bij darmklachten

Yoga legt wat mij betreft dus een mooie basis neer voor je darmen, maar het is niet het enige advies dat ik mijn klanten geef als ze hun darmklachten willen aanpakken. Want de oorzaak van de darmklachten ligt vaak in een verstoring van het darmmicrobioom (de darmflora) en dat kan ik met yoga niet oplossen. 

Als een verstoord microbioom aan de basis van de darmklachten ligt, dan moeten we echt werken aan het verbeteren van het biologisch evenwicht in de darm. Het aanpassen van de voeding, het verbeteren van de spijsvertering, meer bewegen door de dag heen, goed slapen en het herstel van het bioritme zijn dan belangrijke peilers in de aanpak.

Terugkomend op de titel van deze blog, namelijk de vraag ‘helpt yoga bij darmklachten?’…..

Hoe zou jij deze vraag beantwoorden? Hoe is dat voor jou? Wil je dat hieronder met mij delen?

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Hoe belangrijk ben jij eigenlijk?

Misschien vind je dit een rare vraag en denk je meteen: “heel belangrijk”. Daar heb je natuurlijk gelijk in. Toch vraag ik je om er nog eens even wat dieper op te voelen. Hoe belangrijk ben jij eigenlijk in jouw leven? En leef je daar ook naar?

Vrouwen zetten zichzelf vaak opzij

Wij vrouwen hebben vaak een groot aantal rollen te vervullen in ons leven. Dat willen we ook graag. We hebben een carrière die we belangrijk vinden, maar ook vaak een partner of gezin die we zeker zo belangrijk vinden. We hebben vriendinnen waar we ervoor willen zijn en misschien ook nog ouders waar we voor moet zorgen zo af en toe. Kortom best een druk en vol leven.

Alleen… 

Waar ben jij in dat drukke leven? Heb jij ook ‘me-time’ in jouw agenda staan? Tijd alleen voor jou? Om te lummelen, te voelen, te doen wat op dat moment als echt voedend voor jou voelt? En hoe strikt hou jij je aan die ‘me-time’? Is die echt voor jou of schuif je die net zo gemakkelijk weer opzij als er iets of iemand anders tussendoor komt?

Jezelf opzij zetten geeft klachten

Het geeft natuurlijk helemaal niet als het eens een keertje voorkomt dat je jezelf even opzij moet zetten voor een ander of voor je werk. Daar krijg je niks van. Maar wat als je dat nu keer op keer doet? Als je werk, je partner, je gezin, familie of vriendinnen eigenlijk steeds voorrang krijgen? Omdat er altijd wel iets is dat aandacht vraagt. Geeft het dan ook niks?

Ik vrees dat het antwoord is dat het dan wel iets geeft. En hoe langer je het doet, hoe meer het gaat geven. Het geeft bijvoorbeeld onrust in je lijf. Je gaat ‘aan’ staan en komt niet meer tot rust. Je gaat niet meer zo makkelijk ‘uit’. Je staat als het ware een groot deel van de tijd in de vecht/vlucht-stand.

Hierdoor ga je steeds meer last krijgen van je eten en je snapt echt niet meer waarom. Gisteren kon je deze voeding prima eten en vandaag lukt het ineens niet meer. Er is geen pijl op te trekken. Je voelt je ook vaak opgeblazen en je buik doet regelmatig zeer of is aanwezig. Je ontlasting wisselt van obstipatie naar diarree en alles wat er tussen zit.

Dit alles kost ook heel veel energie. En dat merk je, want je bent en blijft de laatste tijd maar zo moe. Je herstelt niet meer echt en je slaapt ook niet meer zo diep en fijn als voorheen. Dat gebrek aan energie heeft ook weer effect op je humeur, geheugen, concentratie, noem maar op. Zo kan ik nog wel even doorgaan maar je hebt een idee nu toch?

Wat zegt het stemmetje diep van binnen?

Dus stel ik de vraag nog eens: hoe belangrijk ben jij eigenlijk? Ben een even echt stil en luister eens naar dat hele zachte stemmetje diep van binnen. Wat zegt dat? Voelt zij dat ze echt belangrijk is in jouw leven of zegt ze: en ik dan?

Heb je een diep verlangen naar even niks doen, in het bos gaan lopen, naar de sauna of de masseur gaan? Even echt tijd nemen voor jezelf. Om je batterij weer op te laden. Zodat je er weer kunt zijn voor al die andere rollen in je leven waar je ook echt gelukkig van wordt?

Sta eens even stil, nu op dit moment, bij hoe jij je echt voelt. Wat heb jij nu nodig? En geef jezelf dat dan ook meteen. Kun je vandaag nog iets doen zodat jij je beter voelt? Plan een dagje niks doen in. Niet over 6 weken, maar ergens vandaag of morgen. Zo belangrijk ben jij namelijk.

Laten we eerlijk zijn: er is altijd wel wat. Niet alleen op wereldniveau maar ook gewoon in het klein in je eigen leven. Laat dat niet belangrijker zijn dan jij!

Wat doet deze blog met je? Wat zegt jouw innerlijke stemmetje en hoe ga jij daarop reageren?

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Jezelf voorbijgelopen en opgebrand

Ze zat tegenover me. Ze was moe, heel erg moe. Ze had zichzelf jarenlang voorbijgelopen. Eigenlijk deed ze dat al vanaf haar tienerjaren. Ze stapte gewoon over alles wat eigenlijk niet oké was heen. Dat was haar manier van omgaan met stress. Ze kon niet anders. Ze moest toch door…. er was zoveel dat aandacht nodig had en moest gebeuren. Ze kon het zich niet veroorloven om de tijd te nemen om even te voelen. 

Ze had niet echt geleefd, maar meer overleeft. En nu was ze helemaal leeg. Ze kon niet meer. Ze was uitgeput en opgebrand. Haar lijf protesteerde aan alle kanten. Haar spijsvertering was compleet van slag, ze sliep niet meer en bij het minste of geringste was ze ziek.

Toen ik voorstelde om aandacht te gaan geven aan haar lijf omdat dit de afgelopen jaren een topprestatie had geleverd door haar te dragen in al die stressvolle perioden, stroomden de tranen over haar wangen. 

Wij leven vooral in ons hoofd

In onze westerse manier van leven worden we van kinds af aan min of meer in ons hoofd gedwongen. Zodra we naar school gaan worden we in een keurslijf geduwd waarin we vooral op ons denken gaan vertrouwen. We leren heel wat af en al dat leren gaat vooral gepaard met activiteit in het hoofd. Er wordt vrij weinig gevraagd om te voelen. Voelen wat je lijf, je emoties en je ziel te vertellen hebben. 

Ons lichaam heeft het nakijken

En naar mate we volwassen worden gaat dit eigenlijk voor de meesten van ons gewoon door. De lat ligt hoog. Het tempo van leven ook. En allerlei rollen moeten worden gecombineerd. Het hoofd wordt onze grootste bondgenoot. Je lijf en je hart hebben het nakijken. Af en toe geeft je lijf het signaal dat het niet zo goed gaat. Er ontstaat een klacht, vaak als eerste in je spijsvertering. Je spieren raken gespannen. En soms voel je ergens ook een knagend ‘iets’ dat weg heeft van een emotie maar die je niet goed kunt plaatsen. Dus ga je door…. tot je lijf op de rem trapt.

De balans herstellen

Als je jezelf in de situatie aantreft waarin je jezelf jaren voorbij hebt gelopen en je lijf aangeeft zo niet verder te willen met je, dan zul je de balans moeten gaan hervinden en herstellen. Dat klinkt vele malen makkelijker dan het is. Want waar ligt die balans eigenlijk? En hoe kom je op de plek uit waar het weer goed voelt en je toch ook van alles kunt ondernemen en doen in je leven?

Gelukkig hebben we een geweldige tool in huis om ons daarbij te helpen: ons lijf. Het wijst ons de weg. Het geeft ons signalen in de vorm van klachten, emoties, gevoelens. Geef daar eens aandacht aan. Geef die eens de ruimte. Luister er naar en probeer er iets mee te doen. 

Eerste stapjes op weg naar herstel

De weg naar herstel is er een van vele, in eerste instantie kleine stapjes. Als je voelt dat je moe bent, stop dan bijvoorbeeld met wat je aan het doen bent en voel wat je nodig hebt. Wil je even gaan liggen of juist naar buiten om een wandelingetje te maken? Als je last hebt van spanning in je lijf, neem dan een warme douche of bad. Druppel wat lavendelolie in het water of op de douchevloer. Geniet van de geur die dan vrijkomt en voel wat dat met je doet.

Dit lijken misschien wel hele kleine dingen die jouw probleem niet gaan oplossen. Dat is natuurlijk ook zo. Als je jezelf jarenlang hebt voorbijgelopen en veel te veel hooi op je vork hebt liggen, dan los je dat niet op met een wandelingetje en een warm bad. Maar het zijn wel hele belangrijke eerste stappen, want je gaat weer luisteren naar jezelf. Je gaat weer voelen. En dat is een hele grote stap; een stap die je wel naar de oplossing brengt. 

En zorg er alsjeblieft voor dat je herstel niet iets wordt wat je ook nog ‘moet’ doen. Neem er de tijd voor. Het is een proces. Je gaat iets nieuws leren. En nu niet met je hoofd, maar met je hart. Je lijf laat je vervolgens zien of je op de goede weg bent. Want in dat geval gaan je klachten afnemen. Je energie gaat terugkomen. Net als de kriebels in je buik als je eraan denkt om iets leuks nieuws op te pakken.

Wat doet deze blog met je? Hoe voelt het als je dit leest? Wil je dat hieronder met mij delen?

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Waarom je spijsverteringsklachten hebt bij stress

Ik weet niet hoe het met jou is, maar zelf heb ik regelmatig last van stress. Gewoon, omdat er teveel op mijn bordje ligt. Omdat ik teveel wil in te weinig tijd. Omdat ik mezelf voorbij ben gelopen. Dat soort dingen. Je kent het waarschijnlijk wel.

Ik zie het ook om me heen. In mijn praktijk bij de vrouwen die ik begeleid en bij mijn vriendinnen. Altijd maar ‘aan’ staan, actief zijn, meerdere dingen tegelijkertijd doen, het lijkt onontkoombaar in onze huidige manier van leven. Het punt is alleen dat je lijf daar niets van snapt. En dat merk jij aan gedoe in je lijf en dan vaak als eerste in je spijsvertering.

Hoe werkt je spijsvertering?

Je spijsvertering begint in de mond waar de enzymen in je speeksel bepaalde delen van je voeding al een beetje verteren. Daarna gaat het eten naar de maag, waar het maagzuur ervoor zorgt dat de eiwitten in je voeding zodanig worden voorbewerkt dat ze verderop in je dunne darm kunnen worden verteerd door je spijsverteringsenzymen. Simpel en efficiënt geregeld en op elkaar afgestemd zullen we maar zeggen. Er is alleen één nadeel…..

De aansturing van je speekselproductie, de juiste samenstelling daarvan en ook de productie van voldoende maagzuur wordt geregeld door je centrale zenuwstelsel. En wel door het deel van je zenuwstelsel dat zich bezig houdt met rust, ontspanning en herstel. Dat deel noemen we het parasympatische zenuwstelsel. Alleen als dit deel van je zenuwstelsel aan staat, kun je voldoende speekselenzymen en maagzuur produceren om je eten goed te verteren.

Wat doet stress met je spijsvertering?

Als jij continu gestresst rondloopt, maak je gebruik van het sympatische deel van je zenuwstelsel. Dat deel doet je hartslag stijgen, verhoogt je ademhaling, spant je spieren aan enzovoorts. Het maakt je klaar om te vechten of vluchten en te overleven. En laten we eerlijk wezen: als je op het punt staat om te vechten of vluchten om in leven te blijven, dan denk je niet aan eten of wel? 

Je lijf in ieder geval niet. Het zet bij stress dus de spijsvertering op non-actief. Dat hoort zo….. andere dingen zijn namelijk belangrijker, zoals overleven. Eten doe je daarna maar weer. Het punt is alleen dat jij wel aan het eten bent geweest. Daarom krijg je bij stress dus gedoe in je maag, in je darmen en met je ontlasting.

Eerste stappen op weg naar een betere spijsvertering

Als je dit nu weet, wat zou dan voor jou de eerste stap kunnen zijn op weg naar een betere spijsvertering? Stop eens heel even met lezen, sluit je ogen een moment en voel wat je lijf aangeeft, wat er in je opkomt.

Een hele belangrijke eerste stap die je kunt zetten is ontspannen rondom de maaltijden. Neem daar gewoon iets meer tijd voor. Ga rustig aan tafel zitten, leg je telefoon of tablet weg en adem een paar keer rustig in en uit. Probeer daarbij de uitademing net iets langer te laten zijn dan de inademing. Zucht een paar keer luidruchtig. Laat de opgebouwde stress van de dag tot aan dat moment los. Pas daarna ga je eten.

Kauw je eten vervolgens minimaal 30 keer per hap. Wat…? 30x?? Ja, minimaal 30x per hap. Dat zorgt ervoor dat je speekselenzymen hun werk kunnen doen. Daarna slik je de voeding door.

Na het eten blijf je nog 15 minuutjes (een half uur is beter, maar een kwartier is een goed begin) rustig aan tafel zitten. Kijk naar buiten of om je heen en zoek naar iets waar je blij van wordt. Kijk daarnaar en geniet daarvan. Voer een luchtig en gezellig gesprek met een tafelgenoot, lach samen ergens om. Kortom: geef je lijf de tijd om een goede start met je spijsvertering te maken. Pas daarna ga je verder met je dag. Bij voorkeur het eerste uur met dingen die niet al teveel van je vragen (zowel lichamelijk als mentaal). Je zult zien dat je spijsvertering beter wordt. Het geeft rust in je lijf en daarmee ook bij jou.

Als je dit nu zo leest en je kijkt naar je eigen spijsvertering, wat komt er dan bij je op? Zou stress een rol kunnen spelen bij de klachten die je hebt?

Wil je dat hieronder met mij delen?

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Darmklachten staan nooit op zichzelf

Ik vind het zo bijzonder, zei ze, ik kom bij jou omdat ik slecht slaap en jij adviseert mij om met mijn darmen aan de slag te gaan. En daarna slaap ik weer goed. Hoe kan dat nou?

Een soortgelijke vraag of opmerking krijg ik wel vaker. Dat is logisch, want waarom ga ik met jouw darmen aan de slag als er iets anders in jouw lijf even niet goed werkt? Dat lijkt toch een rare move, maar dat is het zeker niet.

Je darmen zijn namelijk de spil van je gezondheid. Ze hebben effect op de rest van het lijf en hoe dat functioneert. En dat heeft andersom weer effect op hoe je darmen het doen. Een wisselwerking dus. Maar hoe werkt dat nou?

Niet lekker in je vel zitten geeft stress

Als je niet lekker in je vel zit, je hebt bijvoorbeeld lichamelijke klachten of er wordt mentaal (te)veel van je gevraagd, dan is je lijf uit evenwicht. Als het evenwicht in je lijf verstoord is, dan ervaart het lichaam dat als een signaal van stress. Dat stresssignaal heeft effect op je darmen.

Er kan overigens makkelijk sprake zijn van stress voor het lijf, zelfs als jij denkt dat je heel relaxt bent. Een verstoorde bloedsuikerspiegel (de dip na de maaltijd), een verstoorde waterhuishouding (je drinkt te weinig of teveel), een verstoorde nachtrust (te kort, te lang, niet diep genoeg), teveel of te weinig bewegen, voeding die je eet maar niet goed verdraagt, prikkels van buitenaf die moeilijk uit te sluiten zijn etc. Het zijn allemaal dingen die stressvol zijn voor je lijf.

Stress beïnvloedt je darmen

Je lijf zet bij stress altijd het stress-systeem aan. Het maakt daarbij niet uit wat de oorzaak is van de stress: lichamelijke stress, emotionele stress, verzonnen stress (je maakt je druk zonder directe reden). Als het stress-systeem aan gaat, dan kan de darm haar beschermende taak minder goed uitoefenen. Je afweer tegen indringers van buiten (virussen, bacteriën, schimmels, parasieten) wordt minder en een aantal van dit soort ‘bad guys’ die in de ontlasting rondhangen komt het lichaam in.

Stress die aanhoudt verstoort overigens ook het microbioom in je darmen. De samenstelling van de beestjes in de buik verandert onder invloed van stress. Dit heeft ook een negatief effect op de werking van je darmen.

Gedoe in je darmen geeft gedoe in de rest van je lijf

Het gevolg van dit soort gedoe in je darmen is dat het immuunsysteem actief wordt om de binnengekomen indringers onschadelijk te maken. Dit kost energie en die moet ergens vandaan komen. Dat lukt nog wel als de stress kortdurend is geweest en de bescherming van de darmen daarna herstelt, maar dat lukt niet meer zo goed als het stress-systeem aan blijft en dus de toevoer van ‘bad guys’ in het lichaam niet stopt.

In dat geval pikt het immuunsysteem de energie die het nodig heeft om aan het werk te blijven van organen of systemen die voor jouw directe overleven niet persé nodig zijn, zoals je spijsvertering, voortplantingsstelsel, botten. En omdat die organen en systemen dan te lang onvoldoende energie krijgen, gaan ze klachten geven: spijsverteringsklachten, hormonale klachten, gewrichtsklachten. Zo kan het immuunsysteem bijvoorbeeld energie halen uit serotonine, de neurotransmitter die je onder andere helpt om lekker in je vel te zitten en lekker te slapen. 

Bij welke klachten denk ik dus aan gedoe in de darmen?

Mentale klachten en slecht slapen kunnen dus hun oorsprong in een verstoring in de darmen hebben. Hetzelfde geldt voor allerlei soorten buikklachten en darmziekten. Maar denk ook aan spijsverteringsklachten, hormonale klachten, slaapproblemen, gewrichtsklachten, hooikoorts en bijna alle chronische ziekten. Een chronische ziekte is bijna altijd een signaal dat in ieder geval de darmen aandacht nodig hebben.

Benieuwd naar de rol van de darmen bij jouw klachten?

Heb jij eigenlijk ook al jaren gedoe in je lijf? Ben je benieuwd naar de rol van de darmen hierin en wat je hieraan kunt doen? Meld je dan aan voor een gratis online sessie. Dan kijk ik even met je mee en krijg je meteen 2 tips om mee aan de slag te gaan.

Meer info en aanmelden kan hier: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/gratis-sessie-met-minimaal-2-gouden-tips-speciaal-voor-jou/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Manage jij je tijd of energie?

Een tijdje terug las ik op social media een berichtje waarin iemand zei dat ze geleerd had haar energie te managen in plaats van haar tijd. Dat berichtje kwam bij mij binnen als een bom. Ik was er even helemaal stil van….. het heeft een paar weken in mijn systeem liggen ‘resoneren’. 

Meer en meer begon ik diep van binnen te voelen hoe ontzettend belangrijk deze uitspraak is. Waarom dat is, vertel ik je in deze blog.

Focussen op timemanagement is een slecht idee

In onze westerse manier van leven is het heel makkelijk om in de val trappen van het managen van je tijd. Veel vrouwen ervaren een forse druk op hun dag. Er moet steeds meer gebeuren of gedaan worden in een dag dan er tijd lijkt te zijn. En om dat probleem aan te pakken ga je op zoek naar een manier om je tijd beter te benutten: timemanagement dus. Heel logisch op zich.

Er is niet voor niets een woord voor ontstaan: timemanagement. Er worden boeken vol over geschreven. Dus als je niet weet hoe je alles in je dag gepropt krijgt, dan is er altijd wel een zelfhelp-boek te vinden dat belooft om de oplossing te zijn voor dat probleem. Je koopt het boek, leest het en ploetert je door alle tips om meer en meer efficiënt met je tijd om te gaan, zodat er nog meer in een dag gepropt kan worden. Idealiter doe je het om meer tijd over te houden, maar dat werkt vaak toch niet zo ;-).

De tips lijken even te werken, maar uiteindelijk houd je het niet vol en voel je je weer net zo overweldigd door alles dat er op je bordje ligt als voorheen. Zucht….

Energiemanagement is een veel beter idee

Alles in je lichaam (en in het leven), draait om energie. En daar is iets mee aan de hand. Als je namelijk naar het functioneren van je lijf kijkt, dan heb je nooit genoeg energie om alle cellen, weefsels en organen de hele dag optimaal te laten werken. Dat klinkt misschien raar, maar toch is het zo. Ik noem het wel eens gekscherend een klein foutje in het ontwerp ;-).

Dit betekent dat je lichaam de hele dag door moet kiezen waar de energie naartoe gaat. Welk orgaan of welke functie is nu het meest belangrijk en heeft dus de meeste energie nodig? En welk orgaan of functie kan wel even wat minder energie krijgen zonder meteen in de problemen te komen? Op basis hiervan verdeelt je lijf de beschikbare energie de hele dag door over alle cellen, weefsels en organen. Het doet dus aan energieherverdeling, aan energiemanagement.

En net als je lijf niet voldoende energie heeft om alles de hele dag door optimaal te kunnen bedienen, zo heb je ook niet genoeg energie om alle facetten van je leven de hele dag door op de toppen van de mogelijkheden te laten werken. Het is eigenlijk heel simpel. 

Dat betekent dat jij, net als je lijf, aan energieherverdeling zult moeten gaan doen, aan energiemanagement. Je zult je dus moeten afvragen gedurende de dag: wat is er op dit moment echt belangrijk? Wat heeft er nu energie nodig? Hoeveel energie heb ik beschikbaar? En welke zaken kunnen wel eventjes toe met wat minder energie van mij op dit moment? Het mooie is, dat je door je energie beter te managen uiteindelijk vaak zelfs meer gedaan krijgt dan verwacht.

Hoe kun je je energie beter managen?

Anders dan bij timemanagement, is het bij energiemanagement niet nodig om allerlei technieken of systemen te leren. Je hoeft maar één ding te kunnen en ik weet dat je dat al kunt. De kunst van energiemanagement is namelijk om te ‘voelen’ en ‘luisteren’. Voelen hoe het met jouw lijf is. Voelen hoeveel energie je hebt voor activiteiten. Voelen wat er kan en nodig is. En…. daar ook naar luisteren. Misschien is dat laatste nog wel het lastigste. 

Nu weet ik natuurlijk ook wel dat er dagen zijn waarop je voelt dat je eigenlijk weinig energie hebt en je toch naar je werk moet. Kun je geen vrije dag opnemen, dan ga je dus werken. Tegelijkertijd ga je jezelf dan op zo’n dag extra in de gaten houden. Las je na elk uur een mini-pauze in van een paar minuten zodat je even kunt voelen hoe het met je gaat, doe je wat ontspannende ademhalingsoefeningen of rek je jezelf eens heerlijk een paar keer goed uit. Wat heel goed werkt is ook om even naar buiten te staren om je hoofd rust te geven. 

En aan het einde van zo’n dag doe je alleen dat wat echt essentieel is om de boel thuis overeind te houden en voel je wat je nodig hebt om je weer op te laden. Misschien een fijn warm bad of een boekje met een kopje thee op de bank, even knuffelen met een van je huisgenoten, net wat jij nodig hebt. En realiseer je vooral dat er morgen weer een dag is, waarin je opnieuw de energiebalans kunt opmaken en je energie kunt managen. 

Als je dit een tijdje doet, dan gaat het je steeds beter af en ga je ook mooie resultaten zien. Je gaat meer energie krijgen, je lijf voelt beter aan en je gezondheid gaat vooruit.

Als je zo bij jezelf eens de balans opmaakt: manage jij dan vooral je tijd of je energie? Wil je dat hieronder met mij delen?

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

Feestdagen die jou voeden

Kerstmis en de jaarwisseling….. die tijd van het jaar dat veel mensen vooral genieten van lekker eten, een glaasje wijn (of twee 😉), gezellig bij elkaar zijn en een spelletje doen of heerlijk de hele middag Netflixen. Hoe fijn is dat?

Nou dat ligt er maar aan wie je het vraagt: jou of je lijf. Bovendien heeft deze tijd van het jaar ook een andere, niet zo fijne kant. 

Voor veel vrouwen zijn de laatste weken van het jaar namelijk best heel stressvol. Het is de tijd waarin het donker is buiten en vaak koud en guur. Een tijd waarin je eigenlijk met een boekje en een kop warme thee of chocolademelk op de bank wilt zitten onder een dekentje. Alleen dat kan niet, want je ‘moet’ het kerstdiner verzinnen, boodschappen doen, kerstkaarten schrijven en voldoen aan allerlei familieverplichtingen die misschien niet alleen fijn zijn. Kortom, hoe leuk het ook kan zijn. Kerst is voor veel vrouwen ook een hoop gedoe.

Gelukkig kan het ook anders. Je kunt de feestdagen zo invullen dat ze jou voeden, zowel lichamelijk als mentaal.

Weg met kerststress

Kerststress is eigenlijk een heel raar woord. Kerst, de tijd van liefde en verbinding, past totaal niet in een woord met het woord stress. Want bij stress ben je uit liefde en uit verbinding. Je schiet in je hoofd, gaat op de automatische piloot en staat in de overleef-stand. Fijn hoor dat dit kan, maar dat is niet de stand van ontspanning, liefde en genieten.

Kerststress kan verschillende oorzaken hebben. Misschien sloof je je veel teveel uit voor het kerstdiner of doe je alles zelf, terwijl je inmiddels met de kerst met allemaal volwassen mensen aan tafel zit die allemaal best een steentje zouden kunnen bijdragen. Of je hebt met kerst familieverplichtingen die niet goed aanvoelen om wat voor reden dan ook.

Wat je eet kan ook stressvol zijn voor je lijf. Heel veel graanproducten, suiker en alcohol gebruiken is echt geen feest voor je lijf. Je darmen worden er niet blij van.

Al deze producten verstoren je darmflora. De beestjes waar je lijf van uit balans raakt eten dit soort producten wel graag. Zij hebben dus echt feestdagen. Hierdoor gaan ze groeien in aantal en nemen ze meer plaats in in jouw buik. Je eigen beestjes, die jou helpen gezond te zijn, eten dit soort voeding niet graag en hebben last van de groei van de andere darmbewoners. Je eigen beestjes worden dan een beetje overlopen en de balans tussen beide soorten raakt verstoord.

Bovendien voorkomt alcohol dat jouw eigen beestjes zich goed kunnen nestelen in jouw buik. Niet zo handig…..

Tot slot is de hele dag door maar eten, snoepen, een glaasje drinken…. allemaal niet zo ontspannen voor je alvleesklier en spijsvertering. Dat kun je natuurlijk best een keertje doen, daar krijg je niks van, maar doe dat nu niet de hele kerstvakantie.

Kerst zonder stress

Dus hoe kan het dit jaar anders? Wie kan er helpen met het diner verzinnen, met boodschappen doen, met koken? Kan het diner ook simpeler zonder afbreuk te doen aan het genot? Maak bijvoorbeeld hele kip uit de oven, daar heb je geen omkijken naar en is echt wel smullen. Twee verschillende soorten groenten erbij en je bent een heel eind. Kaarsen op tafel, muziekje aan, een goed glas rode wijn erbij (en niet een halve fles) en genieten.

En die familieverplichtingen? Kun je daar anders mee om? Hoe zou het wel fijn voelen? Waar zou je nou echt van bekomen? Van gevoed en opgeladen worden? En waarom zou dat niet een keer voorrang mogen krijgen boven ‘wat jullie altijd doen’?

Zorg ook dat je de feestdagen niet de hele tijd op je gat zit. Kom van die stoel af, zet muziek op en ga dansen in de woonkamer. Ga naar buiten en maak een flinke winterwandeling en dan graag voordat je gaat eten. Zo sluit je aan bij wat je lijf snapt, namelijk eerst bewegen, dan eten en uitbuiken. En sla op derde kerstdag je ontbijt even over, zodat je spijsvertering tot rust kan komen. Je hebt heus genoeg gegeten die twee dagen ervoor.

Wil je met de feestdagen ook af en toe wat snoepen. Maak dan mijn kerststol (met bakbananenmeel dus goed voor je darmflora) eens of mijn chocoladebrokken (verslavend lekker maar zonder je bloedsuikerspiegel uit balans te brengen).

Hoe zorg jij voor meer ontspanning, liefde en genieten tijdens de feestdagen? Wil je dat hieronder met mij delen?

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.

De 9 pijlers van gezondheid

Gezondheid, wat is dat eigenlijk? Kunnen we daar een definitie aan geven waar we het allemaal over eens zijn of betekent gezondheid voor iedereen net iets anders? En welke pijlers dragen die gezondheid nu eigenlijk?

Gezondheid is een proces

Ik zie gezondheid als een proces waarin je lichaam, geest en ziel met elkaar laat samenwerken om zo flexibel mogelijk om te gaan met alle invloeden waarmee je in je leven te maken hebt. Gezondheid is voor mij dus niet iets statisch, maar iets dynamisch. Het is continu in beweging op zoek naar de balans op dat moment. Dat kan volgens mij ook niet anders, als ik zie welke aspecten van je lijf, leven en ziel allemaal effect hebben op je gezondheid.

Het lichaam werkt samen aan gezondheid

Gezondheid begint in je darmen, althans dat is een hele bekende spreuk. En daarmee ben ik het ook wel eens. De darmen zijn misschien wel de belangrijkste pijler voor je gezondheid. Maar de darmen werken niet alleen. Ze werken samen met de rest van jou, zowel je lichaam als je ziel. Daarom zijn de darmen slechts één van de pijlers onder je gezondheid.

De andere pijlers zijn wat mij betreft: de bloedsuikerspiegel, hoe je omgaat met stress, de vrouwelijke hormonale cyclus, de schildklier, energiehuishouding, lever, het immuunsysteem en als laatste, maar niet onbelangrijk: de psyche & de ziel.

De samenwerking in je lijf is wederkerig

Samenwerking is geen eenrichtingsverkeer. Dat is in het leven zo en in je lijf niet anders. Neem nu je darmen. Die werken samen met je spijsvertering. Als je darmflora uit balans is, dan verwerk je de vezels in je voeding niet goed. De darmen hebben zo effect op je spijsvertering. En andersom geldt, dat als je je eten niet goed verteert voordat het in de darmen terechtkomt, dat je daarmee je darmflora uit balans brengt. Wederkerig dus, die samenwerking.

De darmen werken ook samen met het immuunsysteem. Een belangrijk deel van je immuunsysteem wordt in de darm gevormd en bepaald. Een goede darmflora zorgt dus voor een goede afweer. Maar ook andersom is er effect. Want een flinke infectie, bijvoorbeeld in je longen, kan het microbioom in de longen uit balans brengen en dat brengt het microbioom in de darmen uit balans. Wederkerig dus.

En zo kan ik eigenlijk alle pijlers van gezondheid aan elkaar koppelen. Tot een heel complex, ingenieus systeem: de mens, jij dus. Hoe mooi is dat? En hoe logisch is het dan dat je bij klachten in je gezondheid naar het geheel gaat kijken in plaats van naar dat ene stukje waar je last van hebt? En natuurlijk, als je je grote teen stoot en die helemaal dik en blauw is, dan hoe je natuurlijk niet meteen te denken aan een disbalans in je darmen of hormoon cyclus. Maar je snapt wel wat ik bedoel toch?

Regelmatig de balans opmaken

Omdat gezondheid dus iets dynamisch is en er zoveel pijlers zijn die een goede gezondheid dragen, is het een buitengewoon goed idee om regelmatig eens de balans op te maken. Hoe staat het eigenlijk met jouw gezondheid? Zijn de pijlers nog een beetje in evenwicht of zitten er uitschieters bij die de hele dynamiek in gevaar brengen? En waar je dan dus iets mee moet….

Zelf maak ik in ieder geval eens per jaar de balans op. Dan loop ik alles eens rustig langs en kijk ik hoe ik ervoor sta. Dat helpt mij om dingen aan te passen voordat ze zo uit spoor gaan lopen dat ik er serieuze klachten van krijg of zelfs ziek van word.

Word ik dan nooit meer ziek? Nou, zo werkt het waarschijnlijk niet, maar ik zit wel veel beter in mijn vel, heb meer energie en voel me veel fitter sinds ik regelmatig eens wat aandacht, tijd en energie in mezelf en mijn gezondheid investeer en daar gaat het voor mij om.

Gratis online workshop ‘De Gezondheidscheck’

Omdat zo af en toe de balans opmaken wat mij betreft dus essentieel is, geef ik op donderdagavond 18 november aanstaande om 20.00 uur mijn gratis online workshop ‘De Gezondheidscheck’.

Hierin ga ik je samen met jou de hiervoor genoemde 9 pijlers van je gezondheid langslopen. Jij kunt dan in het werkboekje dat ik je toestuur eerlijk (heel belangrijk 😉) aangeven hoe het met die pijler staat bij jou.

Na afloop van de workshop heb je een mooi, globaal inzicht in hoe het staat met jouw gezondheid. Welke pijlers hebben aandacht nodig en welke waarschijnlijk niet?

Uiteraard is het geen individuele anamnese en moet je naar de dokter gaan als je serieuze klachten hebt, maar dat snap je waarschijnlijk zelf ook wel. 

Doe je mee?

Aanmelden kan hier: https://www.vanappeltotzeekraal.nl/online-workshop-de-gezondheidscheck/

Disclaimer: De inhoud van deze blogpost geeft mijn persoonlijke visie op een gezonde leefstijl weer en is uitdrukkelijk niet bedoeld als individueel advies aan jou als lezer noch als vervanging van begeleiding door een therapeut of arts. Het veranderen van je voedingspatroon of leefstijl vraagt namelijk om deskundige begeleiding, zeker als je gezondheidsklachten hebt of in verwachting bent. Neem bij gezondheidsklachten of zwangerschap daarom altijd contact op met je huisarts en/of vind een deskundig therapeut, arts of diëtist om je te begeleiden bij veranderingen in je eetpatroon. De lezer wordt ook gewezen op de van toepassing zijnde algemene disclaimer die hier te lezen is.